سینای ایران، از شکست انحصار ربات جراح آمریکایی تا حضور در بازارهای جهانی

اندونزی در شرایطی خریدار سینا، ربات جراحی از راه دور ایرانی، شده بود که داشت در بیمارستان‌هایش از ربات داوینچی آمریکایی استفاده می‌کرد. آن روزها این نکته مهم ذهن خیلی‌ها را به‌خودش جلب کرد که سینای ایرانی چه مزیت‌هایی نسبت به نمونه آمریکایی دارد که جراحان اندونزیایی را شگفت زده کرده است؟

گروه علم و پیشرفت خبرگزاری فارس؛ «سینای ایران جایگزین داوینچی آمریکا می‌شود» این خبری بود که آذرماه 1400 توجه همه را به خودش جلب کرد؛ اندونزی در شرایطی خریدار سینا، ربات جراحی از راه دور ایرانی، شده بود که داشت در بیمارستان‌هایش از ربات داوینچی آمریکایی استفاده می‌کرد. آن روزها این نکته مهم ذهن خیلی‌ها را به‌خودش جلب کرد که سینای ایرانی چه مزیت‌هایی نسبت به نمونه آمریکایی دارد که جراحان اندونزیایی را شگفت زده کرده است؟ و آیا بعد از استفاده طولانی‌مدت از این فناوری ایرانی، هنوز هم مشتری آن خواهند ماند؟

حالا دو سال از آن روزها گذشته و در سفر اخیر رئیس‌جمهور کشورمان به اندونزی، سینا هنوز در مرکز توجه پزشکان این کشور قرار داشت. سید ابراهیم رئیسی بعد از از بازگشت در یک نشست خبری از امضای چند تفاهمنامه‌ خبر داد و در مورد استقبال ویژه اندونزیایی‌ها از سینا گفت: ۱۲ بیمارستان در اندونزی به تجهیزات پزشکی ساخت ایران مجهز خواهند شد. ۱۰۰ جراح اندونزیایی برای استفاده از این روبات آموزش دیده‌اند و این روبات در جریان سفر هیأت ایران به اندونزی، تبدیل به یکی از مهم‌ترین محورهای تعاملات ۲ طرف شد.

سینا چه ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد و سازندگانش برای رسیدن به این فناوری پیشرفته چه مسیری را طی کردند؟ به‌جز اندونزی کدام کشورها مشتری ربات جراح ایرانی هستند و سینا اکنون در چه نقطه‌ای قرار دارد؟ این‌ها  بخشی از سوالاتی است که از علیرضا میرباقری مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان سازنده ربات جراحی از راه دور سینا پرسیدیم که در ادامه می‌خوانید.

فارس: قصه شروع ربات سینا کجا بود؟

میرباقری: مجموعه دانش بنیانی ما سال 1394 سینا توسط برخی از اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های تراز اول علوم پزشکی و فنی کشور تاسیس شد. برنامه اصلی این شرکت، طراحی، ساخت و توسعه تجهیزات و فناوری‌های نوین پزشکی، در حیطه‌های آموزش، تشخیص، درمان (جراحی و توانبخشی)، بازتوانی و مراقبت‎های پس از درمان با تکیه بر فناوری رباتیک در پزشکی است.

مجموعه ما تا امروز در حوزه‌های جراحی رباتیک (ربات‌های جراح و کمک جراح)، توانبخشی رباتیک (درمانی و کمکی) و همچنین آموزش پزشکی با استفاده از فناوری‌های حقیقت مجازی، تکمیلی و مصنوعی، چهارده مدل محصول متنوع را به بازار عرضه نموده و علاوه بر دریافت گواهی‌های معتبر از مراجع بین المللی، موفق به ورود به بازارهای جهانی شده است.

پشتوانه علمی این شرکت بیش از 15 سال فعالیت تحقیق و توسعه، توسط اعضای هیات علمی و پرسنل جوان و سخت کوش آن در دانشگاه‎های کشور است و اولین محصول صادراتی ما «سامانه جراحی رباتیک سینا- مدل فِلِکس» است که در سال 2021 به کشور اندونزی صادر شد.

فارس: ویژگی‌های منحصربه‌فرد این ربات جراح چیست؟

میرباقری: سینا در واقع یک سامانه جراحی رباتیک از راه دور است که برای کاهش جراحات و افزایش دقت و کیفیت انواع جراحی‌ها در نواحی شکم، لگن و قفسه سینه طراحی و ساخته شده است. این سامانه دو بخش اصلی کنسول جراحی در اختیار جراح و ربات‌های جراح مستقر بر بالین بیمار دارد.

در این سامانه در واقع عمل جراحی را خود جراح ولی به واسطه یک سامانه رباتیکی هدایت می‌کند. به این ترتیب که دسته‌های موجود در کنسول جراحی، حرکات دستان جراح را ثبت و همزمان ربات‌های جراح بر بالین بیمار، همان حرکات را در بدن بیمار به اجرا در می‌آورند، تصویر فضای داخل شکم بیمار با استفاده از یک ربات تصویربردار در صفحه نمایشگری در کنسول جراحی به جراح نشان داده شده و جراح به صورت زمان حقیقی، عمل جراحی را هدایت می‌کند.

ربات‌های جراح بر بالین بیمار مجهز به ابزارهای انعطاف پذیر ویژه‌ای هستند که قادرند کلیه حرکات دستان جراح را اجرا نمایند ولی به جای ایجاد شکافی بزرگ برای ورود دستان جراح، هر کدام از یک شکاف 5 میلیمتری وارد بدن بیمار شده و همان حرکاتی که دستان جراح در کنسول جراحی انجام می دهد را در داخل شکم بیمار، تقلید و اجرا می‌کنند، به این ترتیب بسیاری از عمل‌های جراحی پیچیده که برای انجام آنها نیازمند ایجاد یک شکاف بزرگ بر روی شکم بیمار و ورود دستان جراح به داخل شکم بوده‌ایم، با استفاده از سامانه جراحی رباتیک سینا با ایجاد دو شکاف 5 میلیمتری قابل اجرا خواهد شد. در نتیجه جراحات وارده به بیمار، خونریزی و دوره نقاهت وی بسیار کوتاهتر بوده و هزینه‌های بستری به شدت کاهش پیدا خواهد کرد.

فارس: ارتباط بین ربات با پزشک کاربر چه طور برقرار می‌شود؛ در واقع فاصله بین پزشک و ربات چقدر است و به طور کلی امکان جراحی از راه دور هم وجود دارد؟

میرباقری: ارتباط بین ربات‌های دریافت کننده حرکات دستان جراح در کنسول جراحی با ربات‌های جراح بر بالین بیمار از طریق اینترنت هم انجام می‌شود و در صورت نیاز، عمل جراحی می‌تواند در دورترین نقاط کشور یا حتی بر روی یک ناو اقیانوس پیما از راه دور کنترل و انجام شود.

البته کاربرد این سامانه به صورت محلی و به صورت عملکرد از اتاق مجاور اتاق عمل نیز مزیت‌های زیادی را برای جراح به همراه دارد. در این شرایط، جراح به جای ایستادن و انجام جراحی در شرایط دشوار و خسته کننده اتاق عمل که باعث کاهش دقت و کیفیت جراحی خواهد شد، در اطاق مجاور، با نشستن در پشت کنسول جراحی، عمل جراحی را در شرایط بسیار ارگونومیک و راحت‌تری انجام می‌دهد و با کاهش خستگی، کیفیت جراحی را افزایش خواهد داد. این سامانه می تواند با مقیاس گذاری بر روی حرکات دستان جراح، دقت و ریزنگری حرکت در انجام حرکت‌های بسیار ظریف را افزایش دهد.

در تکمیل این توضیح باید بگویم، چنانچه جراح به عنوان مثال دست خود را یک سانتیمتر حرکت دهد، ابزارهای جراحی رباتیک در داخل بدن بیمار یک میلیمتر حرکت می نمایند و به این ترتیب دقت حرکتی تا ده برابر افزایش می‌یابد و جراح می‌تواند حرکات بسیار ظریف را در مقیاس بزرگتر انجام داده و ربات همان حرکات را در مقیاس کوچکتر اجرا نماید. به این ترتیب جراح قادر خواهد بود به طور مثال بخیه‌های بسیار ظریفی را با استفاده از ربات جراح انجام دهد که با دستان خود قادر به انجام آن نبوده است.

این سامانه قابلیت حذف لرزش دستان جراح و اجرای جراحی با حداکثر ثبات و کیفیت حرکات را به همراه دارد. به طور خلاصه در این سامانه، قرار گیری جراح در شرایط ارگونومیک (نشسته یا ایستاده) و کاهش خستگی وی باعث افزایش دقت و کیفیت عمل شده و امکان قرار گیری جراح در اتاقی خارج از اتاق عمل و به دور از گازهای بیهوشی و عفونت‌های خطرناک و امواج یونیزان، سلامتی جراح را به مخاطره نخواهد انداخت، همچنین در این روش جراحی، جراح نیازی به پوشیدن لباس‌های استریل و شستن دست‌ها نخواهد داشت.

فارس: با توجه به حساسیت دستگاه و نوع عملکرد آن تا به امروز چند دستگاه از ربات جراح سینا تولید و به بازار عرضه شده است؟

میرباقری: تلاش 20 ساله متخصصین کشور در مرکز تحقیقات فناوری‌های بیومدیکال و رباتیک دانشگاه علوم پزشکی تهران، سامانه جراح رباتیک است که با موفقیت آزمون‌های فنی و حیوانی (مطالعات پیش بالینی) را پشت سر گذاشته است. ما از شرکت‌های دانش بنیان دانشگاه علوم پزشکی تهران و مستقر در مرکز رشد لوازم و تجهیزات پزشکی بیمارستان امام خمینی بوده و مسئولیت اخذ مجوزهای لازم برای استفاده بالینی این سامانه را داریم.

تا به حال پنج نمونه از این دستگاه ساخته شده که دو دستگاه از آن با کاربرد آموزش روش‌های جدید جراحی رباتیک توسط بیمارستان‌های آموزشی سینا و شریعتی خریداری و نصب شده‌اند. یک دستگاه نیز با مشارکت شرکت سینا در مرکز آموزش مهارت‌های پیشرفته بالینی ایران نصب شده و برای برگزاری دوره‌های آموزشی دانشگاه علوم پزشکی تهران از آن استفاده می‌شود؛همچنین دو دستگاه نیز به کشور اندونزی صادر شده است.

گفتنی است؛ به موازات انجام تست‌های استاندارد فنی، به زودی مطالعات پیش بالینی این سامانه اتمام و برای اخذ مجوز کمیته اخلاق دانشگاه برای شروع تست‌های اصلی روی بیماران داوطلب اقدام خواهد شد، سپس دستگاه برای تجاری سازی و کاربرد انسانی آماده خواهد شد.

فارس: به جز کشور اندونزی کدام کشورها سراغ ربات سینا آمده‌اند؟

میرباقری: به لحاظ استقبال بین المللی از این محصول، خوشبختانه موفقیت‌های چشم گیری وجود داشته و ارتباطات زیرساختی مناسب برای ورود به بازارهای جهانی ایجاد شده است. از این جمله می‌توان به عقد موافقت نامه تولید مشترک این سامانه با انستیتو تحقیق و توسعه مرکزی روسیه در رباتیک و فناوری‌های سایبرنتیک (RTC) اشاره کرد. بر اساس این موافقت نامه قرار است ربات جراح سینا به صورت نیمه مونتاژ در ایران تولید و به صورت SKD به روسیه صادر و در سن پترزبورگ مونتاژ شود. شرکت ایرانی- روسی که به این منظور در روسیه تاسیس می‌شود، مسئولیت اخذ مجوزهای لازم، بازاریابی، فروش و خدمات پس از فروش این سیستم در روسیه و حوزه CIS را بر عهده دارد البته شروع این فرایند در روسیه منوط به سرمایه گذاری بخش خصوصی بوده و در صورت وقوع سرمایه گذاری مشترک، فرایند تولید آغاز خواهد شد.

در خصوص بازارهای اروپایی نیز پیرو تفاهم نامه با دانشگاه پلی تکنیک فدرال لوزان (EPFL) ارتباطات بسیار مناسبی شکل گرفته و شرکت سینا به عنوان شریک صنعتی دانشگاه مذکور به ثبت رسیده و سالانه در روز صنعت کشور سوئیس حضور و غرفه داشته و دانشجویان متقاضی آن دانشگاه را به عنوان کارآموز و یا انجام پروژه‌های کارشناسی ارشد یا دکتری مورد پذیرش قرار می‌دهد.

همچنین بازار بسیار بزرگی در کشور چین وجود دارد و با توجه به سیاست کشور چین مبنی بر مقابله و ممانعت از ورود نمونه آمریکایی، تمایل بسیار زیادی در آن کشور برای تولید این سامانه وجود داشته و مراجعات متعددی از شرکت‌های چینی برای تولید این محصول در کشور چین وجود داشته است؛ اما با توجه به روش عملکرد شرکت‌های چینی در کپی محصولات خارجی، تا کنون اعتماد کافی برای همکاری با شرکت‌های چینی حاصل نشده است و ما در صدد ورود به بازار چین توسط خود شرکت و کنترل حداکثری محصول برای مقابله با کپی برداری آن هستیم. در این راستا تاکنون پانزده ثبت اختراع داخلی و ده ثبت اختراع بین المللی در کشورهای آمریکا، اتحادیه اروپا، چین و اندونزی به ثبت رسیده و لازم است در این خصوص سرمایه گذاری بیشتری صورت پذیرد.

فارس: برای تحقیق و توسعه محصولات این مجموعه دانش بنیان تا چه میزان از نیروهای نخبه داخلی بهره بردید؟

میرباقری: در خصوص منابع انسانی، این شرکت مفتخر است با میانگین سنی 25 سال، جوانان نخبه و با استعداد این کشور را مشغول به کار کرده و نه تنها در حد بضاعت از خروج نخبگان جلوگیری کرده، بلکه در مواردی با جذب فارغ التحصیلان مهاجرت کرده، موفق به بازگشت آنها به کشور و ایجاد بستر خدمت در خاک وطن شده است. عمده نیروهای انسانی این شرکت در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری بوده و خوشبختانه بحث اشتغال تخصصی در این شرکت دانش بنیان با قدرت ادامه دارد.

فارس: در خصوص قرارداد با کشور اندونزی برای صادرات ربات جراح سینا بیشتر توضیح بیشتری بدید و اینکه بعد از سفر رئیس جمهور ایران به کشور اندونزی شرایط به چه شکل شده است؟

میرباقری: بزرگترین قرارداد همکاری بین المللی شرکت ما با کشور اندونزی در سال 2021 به ارزش 3.8 میلیون یورو منعقد شده است که طی آن دو دستگاه سامانه آموزشی جراحی رباتیک از راه دور سینا به کشور اندونزی صادر و همزمان دو مرکز آموزش روش‌های پیشرفته جراحی رباتیک بر پایه ربات جراح سینا در دو دانشگاه و بیمارستان آموزشی آن کشور تاسیس شده و فرایند آموزش 111 جراح متخصص اندونزیایی در هر مرکز، توسط متخصصین به انجام رسیده است. طرفین طی یک برنامه منسجم 4 ساله تا سال 2025 مراحل آموزش در محیط شبیه سازی شده، آموزش در محیط مصنوعی، آموزش روی حیوان زنده و در نهایت مطالعات بالینی روی بیماران داوطلب را در کشور اندونزی به انجام رسانده و در نهایت محصول را برای تولید صنعتی، اخذ مجوزهای لازم در ایران و اندونزی و در نهایت استفاده بالینی در هر دو کشور و به تبع آن در حوزه ASEAN آماده نمایند.

همچنین، با ایجاد اتصال مخابراتی ایمن، بین دو شهر بندونگ و جوکجاکارتا به فاصله 500 کیلومتر در کشور اندونزی، همزمان با ورود رئیس جمهور به کشور اندونزی در دوم خرداد ماه سال جاری، اولین فرایند نمایشی جراحی رباتیک از راه دور بر فراز مجمع الجزایر اندونزی توسط سرکت ما به انجام رسید و مورد استقبال بی‌سابقه رئیس جمهور دو کشور قرار گرفت.

این موفقیت باعث جلب اعتماد بین المللی به سطح بالای فناوری تجهیزات پزشکی ساخت ایران شد و امید است پیرو این موفقیت، شاهد افزایش چشمگیر صادرات محصولات های‌تک کشور در حوزه تجهیزات پزشکی به کشور اندونزی و همچنین سایر کشورهای دنیا باشیم.