درباره گردوغبار دیروز و فردای مشهد

علیرضا راشکی در گفت‌وگو با ایسنا، در خصوص منشا و علت گردوغبار روز گذشته مشهد اظهار کرد: گردوغباری که داخل مشهد، بجنورد و سرخس داشتیم تحت تاثیر جریاناتی است که از اطراف سیبری، ازبکستان و ترکنمستان به سمت جنوب کشور می‌آید و در فصل تابستان و اواخر بهار معمول است.

وی افزود: ما هر ساله با همین شدت و ضعف شاهد این موضوع هستیم و جریانی که اتفاق افتاد، چرخه‌ای است که هر سال مشابه آن را مشاهده می‌کنیم. در سال‌های اخیر به دلیل اینکه خشکسالی‌ها بیشتر شده، شدت این پدیده نیز بیشتر خواهد بود.

راشکی در خصوص چگونگی ایجاد گردوغبار در مشهد گفت: از ظهر دوشنبه دو چشمه گردوغبار در داخل ترکمنستان فعال شد و ما دو جبهه یا جهت جریان باد داشتیم که یکی از روی دریای خزر و دیگری از ترکمنستان بود. این دو جریان باد باعث فعال شدن دو چشمه گردوغبار همیشگی در کشور ترکمنستان شد. یکی در مرکز ترکمنستان به سمت شمال این کشور در دره قره‌قوم بود که منشا اصلی آنجا قرار داشت و حجم عظیمی از گردوغبار را برداشت کرد. چشمه دوم که کمتر اتفاق می‌افتد در مرز ترکمنستان با دریای خزر تقریبا در نزدیکی مرز ایران فعال شد که در آنجا نقاط حساس، خاک فرسایش‌پذیر و حتی تپه‌‎های شنی داریم.

استادیار گروه مدیریت مناطق خشک و بیابانی دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: این دو منطقه دیروز فعال شد و جهت باد به سمت جنوب بود. جریان باد از سمت دریای خزر به سمت شرق بود که به ارتفاعات شمال ایران برخورد کرد. این جریان از کنار ارتفاعات بجنورد و عشق‌آباد به سمت شرق در لب مرز ایران و ترکمنستان جریان داشت که بخش زیادی از مرز عبور کرد و به بجنورد رسید. بخش زیادی از گردوغبار خراسان شمالی نتیجه ورود این جریان از مرز دریای خزر و ترکمنستان و درصد کمی از قره‌قوم بود که بیشتر شهر بجنورد را تحت تاثیر قرار داد و ادامه آن از بجنورد به مشهد رسید.

وی اضافه کرد: علاوه بر این، جریان باد از چشمه فعال قره‌قوم از سمت کوه‌های کپه‌داغ و شمال سرخس وارد ایران شد و به سمت مشهد رسید، بنابراین شهر مشهد بیشتر تحت تاثیر گردوغبار قره‌قوم و بخش دیگری نیز شرق دریای خزر بود. بخشی از گردوغباری که به سمت جنوب مشهد رسید از سرخس وارد شد، سپس ادامه پیدا کرد و شهر هرات و مرز ایران و افغانستان را در برگرفت و به زابل رسید، امروز نیز به پاکستان، دریای عمان و حتی هند می‌رسد. این جریان چشمه‌های گردوغباری را در داخل کشور فعال کرد، ما نقاطی در جنوب مشهد در اطراف گناباد داشتیم که فعال شدند.

بادهای ۱۲۰ روزه سیستان چگونه شکل می‌گیرند؟

راشکی با بیان اینکه شرق ایران تحت تاثیر بادهای ۱۲۰ روزه سیستان است که هر ساله در تابستان شروع می‌شود، عنوان کرد: از هزاران سال قبل این موضوع وجود داشته است. این بادها معمولا تحت تاثیر شرایط کم‌فشار و پرفشاری است که بین دریای خزر و کوه‌های هندوکش به وجود می‌آید. سیستم کم‌فشاری که روی جنوب ایران و افغانستان و پاکستان شکل می‌گیرد موجب می‌شود دو جریان باد از سمت کوه‌های هندوکش و مناطق شمالی‌تر و از طرف دریای خزر به سمت کشور ترکمنستان و پایین‌تر کشیده شوند. زمانی که این جریان تشکیل می‌شود، سیستم کم‌فشار روی پاکستان موجب می‌شود این جریان از سمت ترکمنستان به سمت پاکستان رفته و موجب شکل‌گیری بادهای ۱۲۰ روزه شود.

استادیار گروه مدیریت مناطق خشک و بیابانی دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: کوه‌های شرق ایران و غرب افغانستان موجب می‌شوند در مرز ایران و افغانستان حالت دره‌مانندی شکل بگیرد که باد داخل این دره قرار می‌گیرد و با سرعت بیشتری به سمت مناطق پایین‌دست می‌رود.

وی افزود: این ارتفاعات موجب افزایش سرعت باد شده و حتی در پایین‌دست که ارتفاع پایین‌تر می‌رود باد شدت بیشتری به خود می‌گیرد. نقش خاک و حساسیت به فرسایش بادی بسیار مهم است. زمانی که این جریان به داخل دریاچه هامون می‌رسد به دلیل حساسیت خاک به فرسایش، بیشتر فرسایش ایجاد می‌کند.

راشکی بیان کرد: این شبکه‌ای است که بادهای ۱۲۰ روزه از سمت شمال تا پایین و حتی به سمت لوت حرکت می‌کند، در لوت و اطراف آن موجب فرسایش بادی می‌شود، تا نزدیک دریای عمان ادامه پیدا می‌کند و زمانی که به آنجا می‌رسد چون بادهای موسمی جنوب و جنوب غرب اقیانوس هند جهت مخالف دارند موجب می‌‎شوند جهت جریان باد تغییر کند و گردوغبار به سمت پاکستان و هند منحرف شود، به همین دلیل گردوغباری که به نزدیک دریای عمان می‌رسد به صورت مستقیم ادامه پیدا نمی‌کند و به هند و پاکستان برمی‌گردد.

استادیار گروه مدیریت مناطق خشک و بیابانی دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص میزان داخلی یا خارجی بودن منشا گردوغبار مشهد گفت: گردوغباری که در کشور دیگر اتفاق می‌افتد در داخل ایران همراه خود گردوغبار ایجاد می‌کند. ما گاهی می‌گوییم گردوغبار سرخس حدود ۶۵ درصد با منشا خارجی است، یعنی با منشا خارجی همراه می‌شود. مطالعاتی که انجام شده نشان می‌دهد بیش از ۶۰ درصد گردوغبار داخل سرخس همراه با گردوغبار خارجی بوده اما داخل شهرستان‌‎ها و مشهد تفکیک این موضوع کار سختی است.

دریاچه‌های خشک‌شده؛ بیشترین منشا گردوغبارند

وی در خصوص راه‌های مقابله با پدیده گردوغبار عنوان کرد: بیشترین منشا گردوغبار دنیا در سال‌های اخیر دریاچه‌های خشک‌شده است. اگر بخواهیم خوشبینانه نگاه کنیم، رطوبت و پوشش گیاهی می‌تواند این پدیده را افزایش دهد اما اگر بخواهیم واقع‌نگر باشیم سال به سال شرایط خشکی را در پیش داریم و گاهی ناچار هستیم روش‌هایی غیر از رطوبت و پوشش گیاهی را پیش ببریم.

گردوغبار دریاچه آرال ازبکستان بعدا به مشهد می‌رسد

راشکی ادامه داد: غیر از اینکه در بسیاری موارد انسان در خشک شدن و ایجاد شرایط گردوغبار تاثیرگذار بوده، شرایط طبیعی و تغییرات اقلیمی نیز بسیار تاثیرگذار است. دریاچه آرال که بعدا گردوغبار آن به شهر مشهد هم می‌رسد، به دلیل خشک شدن  تبدیل به یکی از مناطق گردوغبار خیز دنیا شده است. برخی تغییرات اقلیمی بوده و برخی به دلیل سدهایی است که در بالادست از افغانستان، ازبکستان و تاجیکستان روی رودخانه سیردریا و آمودریا زده شده است. این عوامل موجب خشک شدن دریاچه آرال و تبدیل آن به صحرای آرال‌قوم شده که محل برداشت گردوغبار است.

پوشش گیاهی در اطراف شهر چقدر در کاهش گرد وغبار تاثیر دارد؟

استادیار گروه مدیریت مناطق خشک و بیابانی دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه دو نسخه می‌توان برای کاهش پدیده گردوغبار در نظر گرفت، تصریح کرد: اول اینکه حتما در منطقه برداشت، کنترل را انجام دهیم، غیر از آن نمی‌توانیم کنترلی داشته باشیم. دوم اینکه یاد بگیریم در مواجهه با گردوغبار چه کارهایی انجام داده و چگونه اثرات آن را بر فرد کاهش دهیم. این تصور وجود دارد که در اطراف شهرها درختکاری کنیم اما مطالعات نشان می‌دهد گردوغبار تا ارتفاع حدود ۵ کیلومتر بالا می‌رود، بنابراین با ایجاد یک یا دو متر پوشش گیاهی در اطراف شهر نمی‌توان کاری انجام داد.

وی خاطرنشان کرد: گردوغبار مسئله‌ای فرامنطقه‌ای است، بنابراین یکی از دولت‌هایی که باید اقدامی انجام دهد، ترکمنستان است. ما تاکنون هیچ تفاهم‌نامه همکاری با ترکمنستان نداشتیم، البته چند ماه قبل قرار بود تفاهم‌نامه هایی به امضای دو کشور برسد. افغانستان نیز در برخی زمان‌های سال گردوغبار وارد می‌کند اما به این مسئله پای‌بند نیست، بنابراین از نظر همکاری‌های بین‌المللی به نتیجه نرسیدیم.

راشکی اضافه کرد: در داخل کشور کارهایی انجام شده اما به دلیل کمبود بودجه و محدودیت امکانات منابع طبیعی و همچنین سرعت خشک شدن و شرایطی که پیش آمده، اقدامات کم بوده است. اخیرا در این زمینه کارهایی توسط شرکت پالایش گاز و نفت خانگیران شروع شده و بودجه‌هایی را برای مطالعات گذاشتند که ابهام دارد چه کسانی و به چه شکلی کار را انجام می‌دهند و همچنین دانشگاه فردوسی را نیز وارد این بخش نکردند. امیدواریم این اقدامات به نتیجه برسد. تاکنون کارها به همین مسائل محدود شده و کار خاصی که جلوی کنترل گردوغبار را بگیرد انجام نشده است.

وقوع گردوغبار را با شدت بیشتری در آینده نزدیک خواهیم داشت

استادیار گروه مدیریت مناطق خشک و بیابانی دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص افزایش پدیده گردوغبار در آینده گفت: اگر روند کاهش یا افزایش گردوغبار را در چند سال اخیر بررسی کنیم می‌بینیم که روند مثبت است. در ۱۵ سال اخیر در شمال شرق ایران، میزان و فراوانی ورود گردوغبار از کشور ترکمنستان رو به افزایش است، بنابران قطعا در آینده گردوغبار بیشتری خواهیم داشت.

وی افزود: از طرفی با توجه به پیش‌بینی‌های اقلیمی انجام شده روند نگران‌کننده است. کاهش بارندگی و افزایش دما منجر به افزایش طوفان‌های گردوغبار می‌شود. پیش‌بینی ما با توجه به این نتایج نشان می‌دهد که در آینده نزدیک ما وقوع گردوغبار را با شدت بیشتری خواهیم داشت.

انتهای پیام